Guillaume Duchenne de Boulogne was een Franse neuroloog en pionier van de elektrotherapie, bekend om zijn studies naar de menselijke fysiologie. Hij beschrijft in zijn boek “Mécanisme de la Physionomie Humaine” in 1872 hoe emoties worden uitgedrukt via gezichtsuitdrukkingen.
Met zijn onderzoek legde Duchenne een wetenschappelijk basis voor de ontwikkeling van het onderzoek naar de gezichtsexpressie. Duchenne zag zijn onderzoek ook als belangrijk om de gezichtsexpressie te onderzoeken voor de kunsten en voor dat doel willen wij zijn tekst hier dan ook gebruiken.
Opzet van deze tekst.
Dit is een werktekst, bedoeld om dienst te doen als een praktische instrument voor de kunsten, gericht op een praktische toepassing voor de kunstenaar. We selecteerden en vertaalden de toepasselijke passages Duchenne publiceerde zijn bevindingen in de eerste persoon enkelvoud en deze vorm werd behouden .
Duchenne geloofde dat het aangezicht ons een directe weerspiegeling toont van onze innerlijke emoties en gevoelens. Hij onderzocht het mechanisme achter menselijke gezichtsuitdrukking door middel van elektrische stimulatie van gezichtsspieren en het observeren van de resulterende uitdrukkingen van emoties. Zijn resultaten werden vastgelegd in foto’s die uitvoerig met zijn bevindingen werden becommentarieerd; Duchenne’s onderzoek naar gezichtsuitdrukkingen richtte zich op het ontsluieren van de subtiele mechanismen achter menselijke emoties en hoe deze worden uitgedrukt in de menselijke expressie. Hij beschouwde het gezicht als een levend beeld waarin emoties op een energieke manier worden geregistreerd.
Uit zijn voorwoord : Wanneer de geest wordt gewekt, wordt het menselijk gezicht een levend beeld waar de emoties met veel delicatesse en energie worden geregistreerd, waar elke beweging van de geest wordt uitgedrukt door een kenmerk (trek, vgl. Het Engelse ”trait”), elke actie door een kenmerk, de snelle, scherpe indruk van deze anticipeert op de wil en onthult onze meest geheime gevoelens.
Inleiding.
In het inleidende gedeelte situeert Duchenne zijn werk binnen de historische en wetenschappelijk context. Van belang is hier Duchenne’s kritiek op Camper’s methode uit 1792. Camper stelt dat de plooien en rimpels van het gezicht noodzakelijk loodrecht staan op de richting van de spieren in samentrekking. Duchenne toont dat dit geen algemene regel is, maar enkel van toepassing is op bepaalde gezichtsspieren en dat het onmogelijk is om de vorming van sommige plooien of rimpels tijdens het spel van gezichtsuitdrukking te verklaren op basis van deze stelregel(iilink): Hij vernoemt naast Camper ook de onderzoekers Haller en Lebrun (skip naar content iii).
Algemene bevindingen over de spiergroepen.
I. Geïsoleerde samentrekkingen van de gezichtsspieren.
Duchenne voert eerst proeven uit op aparte (geïsoleerde) spiergroepen en hij leidt daaruit vier algemene feiten af die bepalend zijn voor de expressies.
De geïsoleerde samentrekkingen van spiergroepen kunnen: volledig expressief zijn (A), onvolledig expressief zijn (B) , expressief op een complementaire manier zijn (C) of niet-expressief zijn (D).
Duchenne: “Om de invloed van de gezichtsspieren op de expressie te kennen en te beoordelen, heb ik met elektrische stroomstoten contracties van deze spieren opgewekt. Ik begon altijd met het gezicht in rust, wanneer de proefpersoon inwendig kalm was en zijn/haar blik gefixeerd en naar voren gericht. Eerst liet ik elk van de spieren geïsoleerd samentrekken, aan één kant en vervolgens simultaan aan beide kanten van het gezicht ; vervolgens combineerde ik, van eenvoudig naar samengesteld, deze geïsoleerde spiercontracties met elkaar.”
A. Geïsoleerde samentrekkingen die volledig expressief zijn.
Duchenne beschrijft hoe een aantal spiergroepen volledig uitdrukking geven, deze noemt hij “volledig expressief” Duchenne geeft een voorbeeld: “Reeds in het begin van mijn onderzoek had ik gemerkt dat de geïsoleerde samentrekking van een van de spieren die de wenkbrauw beweegt, altijd een volledige uitdrukking op het menselijke gezicht veroorzaakte. Het was de spier die het lijden uitbeeldt. Nu dan! Nauwelijks had ik de elektrische samentrekking veroorzaakt of niet alleen de wenkbrauw nam de vorm aan die deze uitdrukking van lijden kenmerkt, maar ook de andere delen of kenmerken van het gezicht, voornamelijk de mond en de neus-lippenplooi, leken een ingrijpende verandering te ondergaan, om te harmoniseren met de wenkbrauw, en op deze manier dit lijden van de ziel uit te beelden….”
B. Geïsoleerde contracties die onvolledig expressief zijn.
Een aantal spiergroepen produceren een onvolledige uitdrukking door samentrekking, deze noemt hij onvolledig expressief. Duchenne: “Van de spieren onder de wenkbrauw zijn er die hun eigen uitdrukking produceren en de gezichtsuitdrukking in het algemeen beïnvloeden, maar deze uitdrukking is onvolledig. Duchenne: “De experimenten hebben me geleerd welke spieren synergetisch moeten samentrekken om de expressie te voltooien. Op dit belangrijke onderwerp kom ik spoedig terug”.
C. Geïsoleerde contracties die op een complementaire manier expressief zijn.
Sommige spieren, lager gelegen dan de wenkbrauw drukken zelf niets uit, hoewel ze in combinatie met andere spieren bepaalde emoties specifiek weergeven. Duchenne: “Een voorbeeld: een spier die schuin boven de hele huid van het onderste deel van het gezicht aanhecht en het voorste deel van de hals bedekt. Op zich kan deze spier geen enkele herkenbare gezichtsuitdrukking vormen. Deze spier vervormt zeker de gelaatstrekken en zodra je hem koppelt aan de actie van andere, zien we de meest geweldige hartstochten met opvallende nauwkeurigheid die angst, verschrikking, marteling, enzovoort uitdrukt. (Het betreft hier de m. Platysma)
zie https://www.nga.gov/collection/art-object-page.169289.html
D. Niet-expressieve geïsoleerde samentrekkingen
Ook al brengen ze een zeer merkbare verandering voort, vanuit het oogpunt van gelaatsuitdrukking kunnen een (weliswaar klein) aantal spieren als niet-expressief worden beschouwd. Duchenne noemt deze spieren hier niet bij naam.
II. Gecombineerde samentrekkingen van de gezichtsspieren.
Wij kunnen gecombineerde spiercontracties van het gezicht bestuderen door verschillende spieren tegelijkertijd aan één kant of aan beide kanten te prikkelen. Deze gecombineerde contracties kunnen expressief, niet-expressief of disharmonisch expressief zijn.
A. Expressieve gecombineerde samentrekkingen
Sommige uitdrukkingen, die specifiek door een bepaalde spier worden vertegenwoordigd, hebben de synchrone hulp van een of meer spieren nodig. Duchenne: “Ik heb geleerd dat een complementaire spier niet kan worden vervangen door een andere spier maar dat deze altijd noodzakelijk is als hulp bij een bepaalde onvolledig expressieve spier. Ten slotte leerde ik dat de natuur in haar mechanisme voor het uiten van emoties eenvoudig te werk gaat. Bij deze expressieve spiercombinaties kwam het zelden voor dat ik meer dan twee spieren tegelijk moest activeren om alle uitdrukkingen die een mens op zijn gezicht kan vertonen, volledig te reproduceren.”
III. Complexe uitdrukking.
De oorspronkelijke uitdrukkingen van het gezicht, door volledig expressieve geïsoleerde samentrekking of door combinatie van onvolledig expressieve spieren met complementair expressieve spieren noemt Duchenne “primordiaal” [ “primordiaal” heeft in het Nederlands echter meer de betekenis van “belangrijk” ] Ze kunnen volgens Duchenne een harmonieus geheel vormen en aanleiding geven tot andere diepere uitdrukkingen, dat wil zeggen, complexe uitdrukkingen. Duchenne geeft een voorbeeld: “De uitdrukking van aandacht geproduceerd door de geïsoleerde contractie van de m. frontalis, en de vreugde veroorzaakt door de synergetische samentrekking van de m. zygomaticus major en de m. orbicularis oculi, zijn oorspronkelijke uitdrukkingen. Zo kondigt het gezicht aan dat de ziel leeft en open staat voor nieuw geluk, voor een onverwacht genoegen: het is een complexe uitdrukking. Als men aan deze twee oorspronkelijke uitdrukkingen wulpsheid of lust toevoegt, door de spier van de neus, m. nasalis synergetisch te laten samentrekken met de voorgaande spieren, zullen de sensuele eigenschappen die bij deze laatste emotie horen, het speciale karakter van aandacht tonen die wordt veroorzaakt door iets dat door sluwheid wordt opwekt. Het zal bijvoorbeeld perfect de gezichten weergeven van de onzedelijke oude mannen die de kuise Susanna bespioneren.”
B. Gecombineerde samentrekkingen die niet-expressief zijn
Duchenne: “Het is logisch dat spieren die direct tegengestelde emoties vertegenwoordigen, niet synergetisch zullen werken en dat hun gecombineerde actie alleen niet-expressieve contracties zal geven”. “Niet alleen leek het gezicht grimassen te trekken, maar de waarnemer wist niet wat te denken over de werkelijke betekenis ervan. Met het voorbeeld van Duchenne: “Het gecombineerd samenbrengen van de bewegingen die bij de uitingen van vreugde en pijn horen geeft een vreemde gezichtsuitdrukking die meer en meer onbegrijpelijk overkomt naarmate de expressieve samentrekkingen sterker worden”. “Hetzelfde gebeurt met andere tegengestelde uitdrukkingen, opzettelijke productie veroorzaakt een onbetrouwbaar signaal in de gezichtsuitdrukking, zodanig dat het moeilijk of onmogelijk is om een zinvolle interpretatie te maken.”
C. Gecombineerde contracties die dissonant expressief zijn
“Men mag uit de voorgaande feiten niet concluderen dat er altijd absolute tegenstellingen bestaan tussen tegengestelde oer-uitdrukkingen.” “Ik heb gezien dat de lijnen die vreugde aanduiden wonderbaarlijk samengaan met die van pijn, op voorwaarde dat de samentrekking matig was, het beeld is dat van een melancholische glimlach. Het was een flits van tevredenheid, van vreugde, waarbij de proefpersoon de sporen van een recente pijn of de tekenen van gewone droefheid niet kon verdrijven. Ik dacht bij mezelf aan een moeder die lachte naar haar kind, terwijl ze rouwde om het verlies van een dierbare, van haar man.” “Glimlachen duidt niet alleen op innerlijke tevredenheid, het getuigt ook van vriendelijkheid, die gelukkige instelling van de ziel die ervoor zorgt dat je sympathie krijgt voor de beproevingen van anderen, soms tot op het punt van medelijden. We koppelen bijvoorbeeld een glimlach aan matig huilen, of nog beter aan de lichte samentrekking van de spier van het lijden, en verkrijgen een bewonderenswaardige uitdrukking van medeleven, een zeer sympathieke emotie.”
III. De spiersynergie van de expressieve bewegingen van het gezicht
Tot slot merkt Duchenne over de gecombineerde uitrukking van de spieren op dat bij de gezichtsuitdrukking er een belangrijk verschil is met de spierfuncties van het overige lichaam, (bvb de ledematen en de romp waar sprake is van spiersynergie (voor een beweging van de ledematen is er steeds een samenwerking van spieren actief. Duchenne geeft als voorbeeld Dat bij het optillen van de arm de deltoid gecombineerd met de seratus anterior in actie komt om het gewicht te tillen In het gezicht is het niet nodig dat spieren samenwerken om gewichten te tillen. Dit maakt dat de expressieve bewegingen van het gezicht totaal niet vergelijkbaar zijn met de bewegingen van de rest van het lichaam.
Over het nut en doel van zijn onderzoek hier samengevat…
I. De toepassing op anatomie en fysiologie
A.
Omtrent de fysiologie van de spieren merkt Duchenne op dat deze een andere vorm hebben dan de spiergroepen in de overige delen van het lichaam. Hij schrijft: “de meeste gezichtsspieren lijken in elkaar over te lopen, vooral als je ze van binnenuit bestudeert.” Hij toont echter aan dat dit nuancering vereist, “door gebruik te maken van de echte levende anatomie van elektromusculaire verkenning konden we aantonen dat de fibrillaire continuïteit een illusie was.” Duchenne: ”Zonder vooruit te lopen op latere hoofdstukken, kan ik zeggen dat ik de grenzen heb ontdekt van sommige spieren waarvan werd aangenomen dat ze in elkaar overgingen. Voor sommige hiervan werd sindsdien door dissectie bevestigd dat het één enkele spier betreft (bijvoorbeeld m. pyramidalis).”
B.
Elektrofysiologie toont het bestaan aan van spieren die nog niet geclassificeerd of benoemd zijn. Ik zal enkele voorbeelden aanhalen. Een elektrode, geplaatst op de neusvleugel verwijdt het neusgat, zoals gebeurt bij de diepere emoties. Anatomen moesten opnieuw kijken om een spier te vinden die verantwoordelijk was voor deze beweging en ze gingen zelfs zo ver dat ze het bestaan van spiervezels in het ala van de neus ontkenden.
II. De toepassing op psychologie
A. Een samenvatting van de gestimuleerde expressieve spieren en de expressies verkregen in mijn elektrofysiologische experimenten
a)
Duchenne: “Ik heb in hoofdstuk 2 laten zien dat er een hiërarchie bestaat onder de expressieve spieren van het menselijk gezicht, omdat ze niet allemaal even belangrijk zijn in het spel van gezichtsuitdrukking. In het eerste niveau bevinden zich de onafhankelijke spieren die verschillende hartstochten of geestestoestanden uitdrukken, door hun geïsoleerde samentrekking, op de meest volledige manier. Een tweede groep omvat spieren die de expressieve lijnen aangeven van een emotie waarvoor ze de unieke vertegenwoordiger zijn, zoals in de eerste groep, maar die ze niet volledig kunnen weergeven. Ten slotte zijn er in een derde groep spieren die, in samenwerking met anderen, bepaalde emoties specifiek uitdrukken of aanvullen. Deze spieren zijn echter niet expressief in isolatie.” Hier is een lijst van deze expressieve spieren gerangschikt in hun hiërarchie:
Synoptische tabel (een overzicht, van expressieve spieren).
I. Volledig onafhankelijke expressieve spieren.
Huidige naam Naam gebruikt door Duchenne
m. frontalis spier van aandacht
bovenste deel van m. orbicularis oculi spier van reflectie
m. corrugator supercilii spier van pijn
m. procerus spier van agressie
II. Onvolledig expressieve spieren en spieren die op een complementaire manier expressief zijn.
Huidige naam Naam gebruikt door Duchenne
m. zygomaticus major m. zygomaticus minor spier van vreugde
m. levator labii superiorus spier van matig huilen of huilen spier van huilen
1. Volledig onafhankelijke expressieve spieren.
Huidige naam Naam gebruikt door Duchenne
m. levator labii superiorus alaeque nasi Spier van huilen met hete tranen.
transversale deel van m. nasalis spier van lust
m. buccinator spier van ironie
m. depressor anguli oris spier van droefheid, van walging, en complementair aan geweldadige gevoelens
m. mentalis spier van minachting of twijfel
m. platysma spier van angst, schrik en marteling, en complementair aan toorn (wrath)
m. depressor labii inferiorus spier complementair aan ironie en agressieve gevoelens
alar part of m. Nasalis
pars alaris van m. Nasalis spier complementair aan gewelddadige gevoelens
m. masseter spier complementair aan toorn en furie
palpebraal deel van m. orbicularis oculi
palpebraal = met betrekking tot het ooglid spier van minachting en complementair aan huilen
inferieur (lager) deel van m. orbicularis oculi spier van welwillendheid en complementair aan openlijke vreugde
buitenste vezels van m. orbicularis oris spier complementair aan twijfel en minachting
binnenste vezels of m. orbicularis oris spier die complementair is aan agressieve of slechte passies
opwaartse blik beweging complementair aan herinnering
opwaartse en zijwaartse blik beweging complementair aan extase en sensueel verlangen
neerwaartse en zijwaartse blijk beweging complementair aan verzet of angst
neerwaartse blik beweging complementair aan verdriet en bescheidenheid
b)
Duchenne leidt uit zijn elektrofysiologisch onderzoek af dat gezichtsuitdrukkingen in twee klassen kunnen worden onderverdeeld: primordiaal en complex. Primordiale expressies worden geproduceerd door geïsoleerde samentrekkingen van spieren die volledig expressief zijn, of door de combinatie van spieren die onvolledig expressief zijn met spieren die expressief zijn op een complementaire manier. Complexe uitdrukkingen zijn het resultaat van de associatie van verschillende primordiale uitdrukkingen.
Synoptische tabel, Oer-uitdrukkingen
1. Geproduceerd door de geïsoleerde samentrekking van spieren die volledig tot expressie komen.
“Primordial expressions” -Oer-uitdrukkingen Spieren die ze produceren
Aandacht m. frontalis
Reflectie bovenste deel van m. orbicularis oculi, matig gecontracteerd
Meditatie dezelfde spier, maar sterk samengetrokken
Intentie van geest dezelfde spier, maar zeer sterk samengetrokken
Pijn m. corrugator supercilii
Agressie of dreiging m. procerus
2. Geproduceerd door de gecombineerde samentrekking van spieren die onvolledig expressief zijn met deze die complementair expressief zijn:
Primordial expressions -Oer-uitdrukkingen Spieren die ze produceren
Huilen met hete tranen m. levator labii superiorus alaeque nasi plus het palpebrale deel van m. orbicularis oculi
Matig huilen m. zygomaticus minor plus het palpebrale deel van m. orbicularis oculi
Vreugde m. zygomaticus major
Gelach dezelfde spier plus palpebrale deel van m. orbicularis oculi
Valse lach m. alleen zygomaticus major
Ironie, ironisch gelach m. buccinator plus m. depressor labii inferiorus
Verdriet of moedeloosheid m. depressor anguli oris plus opensperren van de neusgaten en neerwaartse blik
Minachting of walging m. depressor anguli oris plus palpebrale deel van m. orbicularis oculi
Twijfel m. mentalis plus de buitenste vezels van m. orbicularis oris (ofwel het onderste deel of de twee delen tegelijk) plus m. frontalis
Minachting of minachting palpebrale deel van m. orbicularis oculi plus m. depressor labii inferiorus plus m. transversus plus m. levator labii superiorus alaeque nasi
Verrassing m. frontalis plus spieren die de onderkaak matig verlagen
Verbazing dezelfde combinatie van spieren en verlaging van de onderkaak, maar van een sterkere contractie
Verbijstering dezelfde combinaties, maximaal gecontracteerd
Bewondering, aangename verrassing de spieren van verbazing geassocieerd met die van vreugde
Schrik m. frontalis plus m. platysma
Terreur m. frontalis plus m. platysma en verlagen van de onderkaak, maximaal samengetrokken
Terreur, met pijn of marteling m. corregator supercilii plus m. platysma en spieren die de onderkaak verlagen
Woede bovenste deel van m. orbicularis oculi plus m. masseter plus m. buccinator plus m. depressor labii inferiorus plus m. platysma
Meegesleept door woeste woede m. procerus plus m. platysma en spieren die de onderkaak verlagen, maximaal samengetrokken
Trieste reflectie bovenste deel van m. orbicularis oculi plus m. depressor anguli oris
Aangename reflectie bovenste deel van m. orbicularis oculi plus m. zygomaticus major
Woeste vreugde m. procerus plus m. zygomaticus major plus m. depressor labii inferiorus
Wulpsheid m. transversus plus m. zygmaticus major
Sensueel delirium dezelfde spieren als wulpsheid, met blik naar boven en lateraal gericht, met spasmen van het palpebrale deel van m. orbicularis oculi, waarvan het bovenste deel een deel van de iris bedekt
Extase dezelfde spieren als sensuele extase (delirium), maar zonder m. transversaal
Grote pijn, met tranen en ellende m. corrugator supercilii plus m. zygamticus minor
Pijn met wanhoop of wanhoop m. corrugator supercilii plus m. depressor anguli oris
Misschien is het de mens niet gegeven om al zijn emoties op zijn gezicht te uiten, vooral als we kijken naar de vele verschillende emoties die door de filosofen zijn genoemd en willekeurig zijn geclassificeerd.*… * Er is, volgens M. Lelut, niets meer gevarieerd, veelsoortiger, complexer of moeilijker te vatten in de diversiteit van zijn benamingen dan de emoties. “We moeten verwijzen”, zegt hij, “naar de volgende lijst, waarvan de items zijn ontleend aan de beste bronnen, van Plato, van Aristoteles, van Cicero, van Descartes en Hobbes, enz., een lijst die nog langer had kunnen zijn en dat hebben we achtergelaten in de wanorde van alfabetische volgorde.