Munsell kleurenruimte

Value: toonwaarden (en hun relatie met kleur)

We verwijzen hier naar de vorige blogpost, een  inleiding over toonwaarden . Het onderwerp van toonwaarden en toonschalen werken we hier verder uit.

Iedere kleur heeft een eigen toonwaarde,  dit is de hoeveelheid
licht dat gereflecteerd wordt van een kleur. De afbeelding linksboven toont de kleurenruimte met daaruit een stuk weggenomen (tussen Paarsblauw en Paarsrood). De centrale grijze middenas van de kleurenruimte is blootgelegd, op het schema daarnaast is deze ook genummerd te zien. Deze schaal van neutraal grijze toonwaarden reikt van theoretische waarden 0 tot en met 10. Al de delen (tinten) ter hoogte van een getal op de middenas krijgen hetzelfde getal voor hun toonwaarde.

Hieronder zullen we eerst bekijken hoe de vijf centrumkleuren zich verhouden tot de toonwaarden,

Schema V uit de kleurenatlas van Munsell, toont de middenas van de kleurenruimte met de neutrale toonwaarde N1 tem N9 , (in totaal 11 waarden, 0 en 10 staan tussen haakjes), de toonschaal heeft perforaties waardoorheen we kleur en toonwaarden kunnen vergelijken.

Toonwaarden en hun relatie met kleur

Het schema hierboven laat de centrale kleursoorten groen, blauw, paars, rood en geel zien in relatie tot een schaal van toonwaarden met een bereik van 0 tot en met 10.

Geel heeft een toonwaarde van 8, groen een toonwaarde van 5, blauw en rood hebben een toonwaarde van 4 en paars heeft een toonwaarde van 3. Merk op dat het niet eenvoudig is de toonwaarde van een kleur in te schatten. Dit wordt ook moeilijker naarmate het chroma hoger is. (Het tekstdeel rechtsonder geeft aan dat Munsell een fotometer ontwikkelde ismw met Massachussets Instituut of Technology om de toonwaarden van kleuren te kunnen meten). Toonwaarde en chroma van iedere kleur staan telkens met een breuk aangeduidt waarbij de teller de toonwaarde aangeeft en de noemer het chroma. De kleuren bevinden zich op ongelijke afstand tegenover de middenas om de verhoudingen van het chroma ten opzichte van de neutrale grijzen te visualiseren.

Neutrale grijzwaarden en de toonschaal van Munsell.

Hierboven een genummerde toonschaal uit de kleurenruimte van Albert Munsell
met toonwaarden van 0 tot en met 10 in neutraal grijs.

Toonschalen bestaan uit stops in een verloop dat bestaat uit alle toonwaarden tussen zwart en wit.
Deze toonschaal van Munsell is samengesteld uit perceptueel gelijke afstanden tussen 11 waarden (0-10). Iedere stap lijkt even verschillend als deze ernaast, (ervoor en erachter). Door zogenaamde assymetrie in de lichtgevoeligheid van ons oog zijn er in de lichtere waarden grotere stappen nodig. In het Munsell systeem zijn dit neutrale toonwaarden, deze hebben geen enkele kleur en geen chroma. Ze worden aangeduid met de letter N gevolgd door het getal van de toonschaal.  (cfr. N1 tem N9 op de afb. hierboven).

Toonvlakken

Een andere wijze om in het Munsellsysteem de tinten van de kleuren met hun toonwaarde voor te stellen vinden we terug in de toonvlakken. Dit zijn de horizontale dwarsdoorsnede in de kleurenruimte. We zien telkens de tien centrale kleuren op 7 verschillende toonvlakken weergegeven. Centraal gelegen vierkant betreft dan telkens de gemeenschappelijke neutrale grijswaarde, di de neutrale middenas van de kleurenruimte.
Hieronder twee diagrammen uit de kleurenatlas met de toonvlakken 4 en 7.

Deze horizontale dwarsnede van het “ toonwaarde 4 vlak” toont alle kleursoorten RP, P, PB, B, BG, G, GY, Y, YO en  R , ofwel R tem RP op de vierde toonwaarde. De assen op dit schema (bovenaanzicht van de kleurbladen) tonen stappen van telkens 1 chroma verschil. Hier zien we eveneens geïllustreerd dat verschillende kleursoorten (hue) verschillende chroma’s kunnen hebben op eenzelfde toonwaarde. Het hoogste chroma op toonwaarde 5 is de kleur rood met een chroma 10, (dit is op dit moment het hoogst haalbare chroma, ieder nieuwe pigment van hoger chroma zouden we hier op de tabel kunnen aanvullen).

De toonvlakken laten ons tegelijkertijd de veranderingen in chroma zien die verschillen per toonwaarden en per kleursoort.  Als we het schema, toonvlak voor de toonwaarde 7 (Chart 70) vergelijken met het schema toonvlak voor de toonwaarde 5 vergelijken dan zien we bijvoorbeeld dat er voor het blauwgroen geen verschil in chroma op te merken is terwijl dat voor rood wel het geval is met een verschil van 4 stappen tot een chroma 10 op een toonwaarde 5.

Eerste figuur linksboven, het ”toonwaarde 5 vlak”en daarna, de vijf pagina’s voor de 10 kleursoorten van  de Munsell Atlas (1915)

Het eerste blad in deze reeks is het toonvlak 5 uit de Munsellruimte, op de daaropvolgende vijf tabellen zien we per blad twee kleursoorten voorgesteld. Dit zijn complementaire kleurenparen. De kleurenkoppels zijn hier: rood-blauwgroen, oranje-blauw, geel-paarsblauw, groengeel-paars, en groen-roodpaars.

De rijen op de tabellen (horizontaal) stellen de chromaverschillen voor, de kolommen de toonwaarden (vertikaal). Per blad  zien we twee tegenover elkaar gelegen kleursoort uitgewerkt in hun toonwaarden en chromaverschillen. Complementaire kleuren heffen elkaar op als we ze onderling mengen. De kleuren worden eerst doffer (verminderen in chroma) waarna ze uiteindelijk samenkomen in de centrale neutraal-grijze middenas. Voor aquarel en inkten zijn complementaire kleurenmenging van belang, voor de schilderkunst in olieverf zijn er alternatieven voor de complementaire kleurenmening die meer complexere mengingen en controle toelaten dan in waterverf  (daarover later meer bij praktische kleurenmenging).

De bladen in de atlas zijn uitgekozen als begrenzingen terwijl we ons de kleurruimte wel als een continuüm moeten voorstellen. Dit continuüm moeten we ons als een volledig gesloten vorm voorstellen. Iedere kleur kan van daaruit binnen deze kleurenruimte gesitueerd worden. Een goed voorbeeld daarvan zou de kleur 6R5/9 kunnen zijn, deze is iets paarser van kleur en van een iets lager chroma dan 5R5/10.

klik op de paginanummering hieronder voor het vervolg